Wymagania na sprawdzian z działu "Od genu do cechy"

Materiał nauczania	Wymagania podstawowe (na ocenę dopuszczającą i dostateczną) uczeń poprawnie:	Wymagania ponadpodstawowe (na ocenę dobrą i bardzo dobrą) uczeń poprawnie:
Budowa i funkcje kwasów nukleinowych • DNA jako materiał genetyczny • budowa DNA • rodzaje zasad azotowych • komplementarność zasad azotowych • replikacja DNA • budowa i funkcje RNA • kwasy nukleinowe a cechy organizmów	• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej • wymienia elementy budowy DNA i RNA • wymienia zasady azotowe wchodzące w skład obu typów kwasów nukleinowych • definiuje pojęcia: genetyka, nukleotyd • wymienia rodzaje RNA • definiuje pojęcia: inżynieria genetyczna, replikacja DNA • wyjaśnia regułę komplementarności zasad • omawia proces replikacji DNA • określa rolę poszczególnych rodzajów RNA • porównuje budowę i rolę DNA z budową i rolą RNA • rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA	• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad • przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad • wykazuje, że replikacja DNA ma charakter semikonserwatywny • wykazuje związek między kwasami nukleinowymi a cechami organizmów • przedstawia za pomocą schematycznego rysunku budowę nukleotydu DNA i RNA • określa rolę polimerazy DNA w replikacji DNA • wykazuje rolę replikacji DNA w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej • uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki
Geny i genomy • gen i genom • sekwencje pozagenowe • zależność pomiędzy genem a cechą • miejsca występowania DNA w różnych typach komórek • struktura chromatyny, nukleosom • budowa chromosomu • kariotyp • komórki haploidalne i diploidalne • wykorzystanie badań nad DNA w różnych dziedzinach życia człowieka	• definiuje pojęcia: gen, genom, chromosom, chromatyna, kariotyp, pozagenowy DNA • przedstawia budowę chromosomu • wymienia organelle komórki zawierające DNA • definiuje pojęcia: nukleosom, chromosom homologiczny, komórka haploidalna, komórka diploidalna • podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i rozrodczych człowieka • oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu	• wyjaśnia różnicę między eksonem a intronem • omawia organizację materiału genetycznego w jądrze komórkowym • wskazuje i nazywa w komórkach prokariotycznych i eukariotycznych miejsca występowania DNA • omawia budowę chromatyny • charakteryzuje budowę i rodzaje chromosomów w kariotypie człowieka • uzasadnia różnice w budowie genomów bakterii i organizmów jądrowych   • podaje przykłady wykorzystania badań DNA w różnych dziedzinach życia człowieka
Kod genetyczny • sposób zapisu informacji genetycznej w DNA • właściwości kodu genetycznego • znaczenie kodu genetycznego	• definiuje pojęcia: kod genetyczny, kodon   • wymienia cechy kodu genetycznego • omawia sposób zapisania informacji genetycznej w DNA • wyjaśnia znaczenie kodu genetycznego • charakteryzuje cechy kodu genetycznego	• analizuje schemat przepływu informacji genetycznej • odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA przy pomocy tabeli kodu genetycznego • nazywa cechy kodu genetycznego na podstawie schematów • oblicza liczbę nukleotydów i kodonów kodujących określoną liczbę aminokwasów oraz liczbę aminokwasów kodowaną przez określoną liczbę nukleotydów i kodonów • zapisuje sekwencję nukleotydów mRNA oraz sekwencję kodującej nici DNA, znając skład aminokwasowy krótkiego odcinka białka
Ekspresja genów • etapy realizacji informacji genetycznej • transkrypcja • translacja • ekspresja genów w różnych typach komórek • modyfikacja białka po zakończeniu translacji • związek między przestrzenną strukturą białka a pełnioną przez nie funkcją	• wymienia etapy ekspresji genów • określa cel transkrypcji i translacji • omawia poszczególne etapy transkrypcji i translacji • wyjaśnia rolę tRNA w translacji • rozróżnia etapy ekspresji genów	• wskazuje i nazywa poszczególne etapy ekspresji genów w komórce • określa znaczenie struktury przestrzennej dla funkcjonalności białek  • omawia budowę cząsteczki tRNA • omawia rolę rybosomów w ekspresji genu • uzasadnia konieczność modyfikacji białka po translacji • omawia różnicę w ekspresji genów kodujących RNA i białka • omawia rolę polimerazy RNA w transkrypcji
Podstawowe reguły dziedziczenia genów • zależność między genotypem a fenotypem • allele jako różne wersje genu • dominacja i recesywność alleli • homozygoty i heterozygoty • cechy dominujące i recesywne u człowieka • badania Mendla • reguły dziedziczenia – prawo czystości gamet • reguły dziedziczenia – prawo niezależnej segregacji cech • przykłady dziedziczenia cech u ludzi • przykłady innych sposobów dziedziczenia cech	• definiuje pojęcia: genotyp, fenotyp, allel, homozygota, heterozygota, dominacja, recesywność • wymienia i rozpoznaje cechy dominujące i recesywne u ludzi • zapisuje genotypy: homozygoty dominującej, homozygoty recesywnej i heterozygoty • wykazuje zależność między genotypem a fenotypem • omawia I i II prawo Mendla • na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu  • wymienia inne przykłady dziedziczenia cech	• omawia badania Mendla • wyjaśnia mechanizm dziedziczenia cech zgodnie z I i II prawem Mendla • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia dwóch genów • interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca, cecha recesywna  • omawia przykłady innych sposobów dziedziczenia cech • ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki • określa prawdopodobieństwo pojawienia się genotypów i fenotypów u potomstwa na podstawie genotypów rodziców • uzasadnia różnice w dziedziczeniu genów zgodnie z prawami Mendla i genów sprzężonych
Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią • mechanizmy warunkowania płci u człowieka i innych organizmów • dziedziczenie cech sprzężonych z płcią • cechy związane z płcią	• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci u człowieka za pomocą krzyżówki genetycznej • wymienia przykłady chorób sprzężonych z płcią • rozróżnia chromosomy płci i chromosomy autosomalne • wyjaśnia mechanizm ujawnienia się cech recesywnych sprzężonych z płcią • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią • wymienia przykłady cech związanych z płcią • definiuje pojęcia: chromosomy płci, chromosomy autosomalne	• podaje przykłady mechanizmów dziedziczenia płci u innych organizmów • interpretuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia chorób sprzężonych z płcią • uzasadnia różnicę między cechami sprzężonymi a cechami związanymi z płcią • wyjaśnia, w jaki sposób dziedziczy się hemofilię • uzasadnia, dlaczego mężczyźni częściej chorują na hemofilię i daltonizm niż kobiety  • omawia różnice między chromosomem X a chromosomem Y
Zmiany w informacji genetycznej • rekombinacja genetyczna • crossing-over • mutacje i czynniki mutagenne • podział mutacji na spontaniczne i indukowane • podział mutacji na genowe i chromosomowe • analiza rodowodów jako metoda diagnozowania mutacji • skutki mutacji • genetyczne podłoże nowotworów	• definiuje pojęcia: rekombinacja genetyczna, mutacja • rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe • wymienia czynniki mutagenne • klasyfikuje mutacje ze względu na ich konsekwencje • omawia znaczenie rekombinacji genetycznej w kształtowaniu zmienności genetycznej • wymienia czynniki mutagenne • omawia skutki mutacji genowych • omawia skutki mutacji chromosomowych	• omawia procesy warunkujące rekombinację genetyczną • rozróżnia mutacje spontaniczne i indukowane • klasyfikuje czynniki mutagenne • wyjaśnia, na czym polegają poszczególne rodzaje mutacji genowych i chromosomowych • wyjaśnia, w jaki sposób mutacje prowadzą do chorób nowotworowych • omawia przebieg procesu crossing-over • analizuje rodowody pod kątem metody diagnozowania mutacji • rozróżnia mutacje w zależności od rodzaju komórki, w której mają miejsce • uzasadnia, że mutacje są źródłem zmienności organizmów
Choroby genetyczne człowieka • przyczyny chorób genetycznych • charakterystyka wybranych chorób jednogenowych • charakterystyka wybranych chorób chromosomalnych • poradnictwo genetyczne • badania prenatalne • testy pourodzeniowe • ocena ryzyka poczęcia chorego dziecka	• definiuje pojęcie choroba genetyczna • klasyfikuje choroby genetyczne ze względu na przyczynę • wymienia przykłady chorób genetycznych • wyjaśnia, na czym polega profilaktyka genetyczna • charakteryzuje choroby jednogenowe z uwzględnieniem sposobu dziedziczenia, skutków mutacji, objawów i leczenia • charakteryzuje choroby chromosomalne z uwzględnieniem zmian w kariotypie, objawów i leczenia • rozróżnia wybrane choroby genetyczne	• analizuje dziedziczenie wybranej choroby genetycznej jednogenowej • wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne oraz wymienia sytuacje, w których należy wykonać badania DNA • klasyfikuje badania prenatalne oraz dokonuje ich charakterystyki • dostrzega wady i zalety badań prenatalnych • omawia znaczenie przeprowadzania testów pourodzeniowych • szacuje ryzyko wystąpienia mutacji u dziecka

Terminy sprawdzianów:

kl. 1 S - 05. 12. 2016 r.

kl. 1 RTG - 08. 12. 2016 r.

kl. 1 EM - 13. 12. 2016 r.

kl. 1 ek - 13. 12. 2016 r.

Wymagania na sprawdzian z geografii z działu I "Świat w czasie przemian".

Wymagania na poszczególne oceny - sprawdzian z geografii z rozdziału I „Świat w czasie przemian”.

Przypominam, że obowiązuje kumulacja wymagań. Oznacza to, że aby otrzymać, np. ocenę dobrą trzeba spełnić wymagania na oceny dopuszczającą i dostateczną.

Świat w czasie przemian
dopuszczający	dostateczny	dobry	bardzo dobry
Uczeń:
§  zna miary rozwoju społeczno-gospodarczego §  zna podział świata na kraje wysoko, średnio i słabo rozwinięte gospodarczo ze względu na wskaźnik HDI §  potrafi wymienić przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym świata §  zna i rozumie pojęcie globalizacji §  wymienia płaszczyzny globalizacji §  wie, na czym polega zjawisko „makdonaldyzacji” §  zna przyczyny współpracy międzynarodowej §  zna agendy ONZ: FAO, ILO, UNESCO, WHO, UNICEF §  zna organizacje: ONZ, OECD, OPEC, UE, NAFTA §  potrafi wskazać na mapie państwa należące do grupy G8 §  zna cele działania euroregionów §  potrafi wymienić cechy państwa §  zna przyczyny zmian na mapie politycznej §  wie, na czym polega dekolonizacja §  zna najważniejsze przemiany polityczne w Europie i Azji po roku 1989 i potrafi wskazać na mapie Europy kraje, które powstały po tym roku §  potrafi wymienić kilka terytoriów zależnych	§  potrafi podzielić miary rozwoju społeczno-gospodarczego i  scharakteryzować ich przydatność §  zna wskaźnik HDI §  potrafi wymienić kraje o najniższym i najwyższym PKB na 1 mieszkańca §  potrafi omówić przyczyny narastania dysproporcji między bogatymi a biednymi regionami §  potrafi omówić podstawowe uwarunkowania procesu globalizacji §  potrafi scharakteryzować dwie płaszczyzny globalizacji, §  zna i rozumie pojęcie wskaźnik globalizacji §  potrafi wymienić i wskazać na mapie przykłady państw najbardziej i najmniej zglobalizowanych §  potrafi opisać przykłady negatywnych i pozytywnych konsekwencji globalizacji §  potrafi scharakteryzować najważniejsze przyczyny pogłębiania się międzynarodowej współpracy §  potrafi wymienić cele i zasady działania ONZ §  zna przykłady organizacji pozarządowych i cele ich działania §  potrafi wymienić skład grupy G20 oraz dokonać charakterystyki grup G8 i G20 §  zna organizacje: Unię Narodów Południowoamerykańskich, ASEAN, Unię Afrykańską §  potrafi wskazać konsekwencje zmian na politycznej mapie Europy i Azji	§  potrafi wskazać kraje o najwyższym i najniższym HDI na świecie §  potrafi ocenić przydatność miar rozwoju społeczno-gospodarczego §  potrafi wyjaśnić nieadekwatność podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe §  potrafi podać przyczyny dynamicznego rozwoju krajów położonych nad Zatoką Perską, państw Azji Południowej i Południowo-Wschodniej oraz Ameryki Południowej §  potrafi uzasadnić wielopłaszczyznowość procesu globalizacji §  zna największe przedsiębiorstwa, firmy i koncerny na świecie §  potrafi ocenić rolę organizacji międzynarodowych w procesach integracji oraz zapobieganiu i łagodzeniu konfliktów §  potrafi wskazać przykłady państw, które uzyskały niepodległość w wyniku dekolonizacji	§  na podstawie wielkości mierników i wskaźników potrafi zaklasyfikować państwo do grupy krajów bardzo wysoko, wysoko, średnio i słabo rozwiniętych §  potrafi wymienić i wskazać na mapie 10 najbogatszych państw świata, §  potrafi zanalizować mapę szczęścia i wyjaśnić zaobserwowane różnice §  potrafi ocenić zależność między zaawansowaniem procesu globalizacji a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego państw §  zna przykłady działań podjętych w celu niesienia pomocy biednym regionom świata §  potrafi wskazać przykłady państw powstałych współcześnie w wyniku secesji §  potrafi wyjaśnić, dlaczego dążenia niepodległościowe grup narodowościowych są zagrożeniem dla istnienia państw

Terminy sprawdzianu:

kl. 1 EM - 07. 11. 2016 r.

kl. 1 S - 14. 11. 2016 r.

kl. 1 RTG - 15. 11. 2016 r.

kl. 1 ek - 15. 11. 2016 r.