Światowy Dzień Zdrowia 2014r.

Światowy Dzień Zdrowia obchodzony jest 7 kwietnia, aby uczcić rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Każdego roku wybierany jest temat przewodni z zakresu zdrowia, który wymaga szczególnej uwagi. W tym roku hasłem przewodnim są choroby wektorowe.

Wektory to organizmy, które przenoszą patogeny i pasożyty z jednych organizmów na inne, również na ludzi. Przenoszenie choroby odbywa się głównie podczas ssania krwi przez zarażonego owada lub roztocze. Do zarażenia może dojść również, np. po wypiciu niepasteryzowanego mleka pochodzącego od zarażonej krowy. W ten sposób rozprzestrzeniają się choroby, które zagrażają życiu lub zdrowiu człowieka.

Czynniki chorobotwórcze wywołujące choroby wektorowe to:
1. wirusy, np. wirus Zachodniego Nilu
2. bakterie, np. Borella burgdorferi wywołująca boreliozę
3. pasożyty, np. zarodziec malarii

Wektorami najczęściej są komary, kleszcze, pluskwiaki, muchy, meszki.

Najgroźniejsze choroby wektorowe:
1. malaria - 660 tys. ofiar w 2010r.
2. gorączka denga - zachorowalność w ciągu ostatnich 50 lat wzrosła 30 - krotnie
3. gorączka Zachodniego Nilu - co roku kilka tysięcy zachorowań i kilkaset przypadków śmiertelnych na świecie, obecność wirusa stwierdzono w 20 europejskich krajach, w Grecji 200 zachorowań w 2010r.

Do niedawna większość tych chorób występowało na terenach tropikalnych i subtropikalnych, jednak od kilkunastu lat zasięg występowania tych chorób przesuwa się na północ. Jest wiele czynników sprzyjających rozprzestrzenianiu się chorób wektorowych poza miejsce ich naturalnego występowania. Można do nich zaliczyć:
1. Znaczny wzrost liczby ludności na świecie i rozwój osadnictwa na terenach dotąd
niezamieszkałych.
2. Zmiany ekosystemu – przez rozwój przemysłu i niszczenie naturalnych barier.
3  Znaczny wzrost handlu (obrotu) zwierzętami i produktami pochodzenia zwierzęcego.
4. Stosowanie w żywieniu człowieka produktów pochodzących od zwierząt wolnożyjących
(dzikich).
5. Intensyfikacja upraw polowych.
6. Wzrost podróży oraz turystyki do egzotycznych rejonów świata o nie do końca rozpoznanej
sytuacji epidemiologicznej.
7. Zmiany w genomie patogenów powodujące przełamywanie bariery międzygatunkowej.
8. Znaczny rozwój metod diagnostycznych.
9. Wycofanie przez niektóre kraje programów zwalczania zoonoz.
10. Zmiany klimatyczne – powodujące zmiany w zasięgu bytowania niektórych wektorów
(gospodarzy pośrednich).

Jak widać w szerzeniu się tych chorób znaczną rolę odgrywa postawa i działalność człowieka. Przede wszystkim globalizacja, intensyfikacja rolnictwa i ekstremalna turystyka.

Choroby wektorowe występujące w Polsce i stanowiące zagrożenie dla zdrowia człowieka to borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu.

BORELIOZA

Boreliozę wywołuje bakterie (krętki) Borrelia. W Europie główne gatunki chorobotwórcze to:

- Borrelia burgdorferi (wpływa na stawy)
- Borrelia garinii (najczęstsza; wpływa na układ nerwowy)
- Borrelia afzelii (powoduje przewlekłe stany zapalne skóry)

Krętki Borrelia burgdorferi (mikrofotografia ze skaningowego mikroskopu elektronowego)

Rezerwuarem zarazków i żywicielem kleszczy jest ok. 300 gatunków ssaków, głównie gryzonie, jelenie, sarny, wilki oraz niektóre gatunki ptaków.

Wektorem zakażenia są kleszcze z rodzaju Ixodes. W Polsce jest to kleszcz pospolity, Ixodes ricinus.

Ixodes ricinus

Cykl rozwojowy kleszcza

Stadia rozwojowe kleszcza

Krętki są przenoszone na człowieka przez wszystkie stadia rozwojowe kleszcza. Najbardziej agresywnym stadium rozwojowym jest nimfa, dlatego najwięcej przypadków ukąszeń ludzi przez kleszcze notuje się w okresie żerowania nimf, tj. od maja do sierpnia. 

Kleszcze preferują siedliska o określonym mikroklimacie. Najchętniej zajmują miejsca o wysokiej wilgotności (do 100%), małych wahaniach temperatury w ciągu doby oraz nieprzewiewne. 
Kleszcze, a w szczególności nimfy, najczęściej bytują na obszarach porośniętych trawiastą roślinnością, np. wzdłuż leśnych ścieżek. Nimfy wykonują długie skoki i w ten sposób atakują żywicieli. Dorosłe kleszcze również mogą zaatakować człowieka i to właśnie one spadają z gałęzi krzewów, np. leszczyny.

Film "Uwaga na kleszcze!" 

Stadia boreliozy 

I. Stadium wczesne, zakażenie miejscowe

Objawy:

 Rumień wędrujący (erythema migrans) — pojawiająca się zwykle 7-14 dni    

   po ukąszeniu przez zakażonego kleszcza charakterystyczna pojedyncza zmiana

   na skórze, na ogół niebolesna, o średnicy od 5 cm do nawet 70 cm. Czasem

   towarzyszy jej gorączka, bóle głowy, mięśni (typowe objawy grypopodobne).

   Rumień wędrujący występuje u 60-80% (a nawet 90%, jak podają Amerykanie)

   pacjentów.
  

Rumień wędrujący

II. Stadium wczesne, choroba układowa
Objawy: 
3-5 tygodni po ukąszeniu: 
•       rumień — zmiany w wielu miejscach na skórze 
•        porażenie nerwów czaszkowych, szczególnie twarzowych 
•       zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych 
•       zapalenie mózgu, 
•       gorączka, bóle mięśni, bóle głowy, zmęczenie
•       objawy zapalne w obrębie serca    
•     przewlekłe zapalenie stawów 

Stadium późne
Tygodnie, miesiące, a nawet lata po wystąpieniu pierwszych objawów:
• zapalenie stawów
• neuroborelioza: zapalenie mózgu, zapalenie nerwów, rdzenia
• zanikowe zapalenie skóry kończyn (niemal wyłącznie u pacjentów w Europie)

Występowanie kleszczy - im ciemniejszy kolor tym większe ryzyko ataku kleszcza.

Ryzyko ukąszenia przez kleszcza przenoszącego boreliozę - im ciemniejszy obszar tym ryzyko większe.

Zapobieganie ukąszeniu przez kleszcza

• noszenie ubioru okrywającego możliwie szczelnie ciało (koszula z długimi   rękawami, długie spodnie, zakryte   buty),
• unikanie wypraw w rejony, w których jest dużo kleszczy,
• unikanie chodzenia poza drogami po lesie, w zaroślach i łąkach 
• niesiadanie na zwalonych pniach drzew   (miejsce przebywania młodocianych   form kleszczy – nimf),
• stosowanie środków odstraszających kleszcze (repelenty),   
• stosowanie środków do impregnacji odzieży i obuwia sprawdzanie ciała po pobycie   w lesie

PAMIĘTAJ!

Przechorowanie boreliozy nie chroni przed ponownym zachorowaniem 

Nie ma szczepionki przeciwko boreliozie

Boreliozę leczy się terapią antybiotykową

Każde podejrzenie zakażenia należy skonsultować z lekarzem

KLESZCZOWE ZAPALENIE MÓZGU 

Jest to choroba ośrodkowego układu nerwowego wywołana przez wirusy należący do rodziny Flaviviridae przenoszonego przez kleszcze Ixodes. Zakażenie następuje w wyniku ukłucia przez zakażonego kleszcza, ale chorobą można się zarazić również pijąć niepasteryzowane mleko (kozie, owcze, krowie) pochodzące od zakażonych zwierząt.

Objawy
Choroba ma przebieg dwufazowy.
W pierwszej fazie objawy przypominają infekcję grypową lub grypopodobną. Występuje wówczas:

•     temperatura do 38 stopni;
•     złe samopoczucie z narastającym osłabieniem;
•     bóle głowy i karku;
•     bóle mięśni kończyn, a także bóle gałek ocznych

Faza ta trwa zwykle około 4-14 dni. U części chorych, kiedy wirus KZM dostanie się do mózgu następuje druga faza choroby– neurologiczna. Wówczas pojawia się:

• wysoka gorączka nawet do 40°C;
• silne bóle głowy;
• nudności, wymioty;
• objawy oponowe;
• bóle stawów i mięśni. 

W takim stanie osoba powinna być hospitalizowana.
W większości przypadków kleszczowe zapalenie mózgu przebiega łagodnie, jednak jest obarczone wystąpieniem powikłań. Wpływ na to ma wiek chorych oraz ciężkość przebiegu choroby.
 Do najczęściej zaobserwowanych powikłań należy:

• niedowład;
• trwałe uszkodzenie słuchu;
• zaburzenia psychiczne

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu polega na podawaniu leków przeciwzapalnych, przeciwbólowych, przeciwdrgawkowych, przeciwgorączkowych, poprzez stosowanie płynów infuzyjnych i innych.  

SZCZEPIENIA  PRZECIWKO KLESZCZOWEMU ZAPALENIU MÓZGU

Szczepienia zaleca się:

• zatrudnionym przy eksploatacji lasów

• stacjonującemu w lasach wojsku,

• rolnikom,

• młodzieży odbywającej praktyki

• turystom

• uczestnikom obozów i kolonii.  

 Źródła informacji:

1. "Borelioza i współinfekcje, FAQ (Frequently Asked Questions) czyli Najczęściej Zadawane Pytania", Praca zbiorowa pod redakcją lek. med. Artura Klimaszewskiego, Stowarzyszenie Chorych na Boreliozę 2009, ISBN: 978-83-929042-0-5
2. "Zagrożenia zdrowia człowieka ze strony drobnoustrojów zoonotycznych" Tadeusz Wijaszka, Marian Truszczyński, NAUKA 4/2010, s. 61-67
3. http://www.pzh.gov.pl/kleszcze/index.php
4. http://www.borelioza.org/
5. http://nawojowa.edu.pl/pl/dziaalno/aktualnoci/899-choroby-wektorowe
6. http://www.who.un.org.pl/aktualnosci.php?news=109&wid=12&wai&year&back=%2F
7. http://borelioza.com.pl/
8. http://www.sluzbazdrowia.com.pl/artykul.php?numer_wydania=3452&art=3
9. http://www.kleszczeinfo.pl/
10. http://szpital.legnica.pl/nowa/index.php?option=com_content&view=article&id=53:kleszczowe-zapalenie-mozgu&catid=60:szczepienia&Itemid=67
11. http://www.gis.gov.pl/dep/?dep=13&id=30

Źródła fotografii i rycin:
http://www.wadsworth.org/databank/borreli.htm
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Ixodidae222.jpg/400px-Ixodidae222.jpg
http://i.wp.pl/a/f/jpeg/24701/kleszcz_daveynin_at.jpeg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Ixodes.ricinus.searching.jpg 
http://www101.patrz.pl/u/f/11/71/64/1171649.jpg
http://portal.bioslone.pl/kleszczowe_zapalenie_mozgu_i_borelioza
http://images.slideplayer.pl/1/56016/slides/slide_3.jpg
http://www.pzh.gov.pl/kleszcze/i/ch.odkleszczowe/przebieg.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Erythema_migrans_-_erythematous_rash_in_Lyme_disease_-_PHIL_9875.jpg/240px-Erythema_migrans_-_erythematous_rash_in_Lyme_disease_-_PHIL_9875.jpg
http://www.google.pl/url?source=imgres&ct=img&q=http://www.up.krakow.pl/konspekt/26/xml_data/011//3.jpg&sa=X&ei=DzVYU5bzDsbP4QTs04GYAg&ved=0CAQQ8wc&usg=AFQjCNEbkW_GxyluY9SCbmnUkGst1DwY0A 
https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcQ6gs0xbeGpjeKIBM1eHgE2k0XEfKZGVpm7p61fyxRn235J_by57_npLQ
http://www.google.pl/url?source=imgres&ct=img&q=http://www.kleszczeinfo.pl/media/img/plakat_mapa_kzm.jpg&sa=X&ei=djVYU5naK6Tl4gShiYH4AQ&ved=0CAQQ8wc&usg=AFQjCNE5-m1izX2V_r1evOFC0RNwN1258g
http://lajfmajster.pl/images/2009/04/populacja_kleszczy.jpg
http://lajfmajster.pl/images/2009/04/borelioza.jpg